Van Oscar Wilde is wel gezegd dat hij niet in staat was een zin te formuleren die niet iets uitdagends of paradoxaals had. In zijn verzameld werk liggen de gevleugelde zinnen en aforismen dan ook voor het oprapen. Wilde stierf op 30 november 1900 in een Parijse hotelkamer. Als hommage aan de schrijver publiceerden Wil Hansen en Jos Versteegen precies honderd jaar later Het Oscar Wilde Citatenboek (Meulenhoff, 2000) met een ruime keuze uit de aforismen en paradoxen van Wilde.

De aforismen en paradoxen van Oscar Wilde zijn een sierlijke aanval op vaststaande wijsheden en waarheden, ze draaien gevestigde opvattingen honderdtachtig graden om en zetten instituties op hun kop. Ze hebben iets van ongrijpbare, kwikzilverachtige vogeltjes die plotseling komen aanvliegen, door het landschap flitsen en weer verdwijnen. Wie ze in hun vlucht wil volgen, moet even beweeglijk zijn als zij. Duizeligheid is het gevolg: de huizen, de straten, de mensen, ze tollen om je heen, niets staat meer op zijn vaste, veilige plek. En terwijl je wankelt en overeind probeert te blijven, is de vogel allang gevlogen. Zijn spottende kreten klinken nog na.

Door het werk van Oscar Wilde vliegen honderden van zulke mooie, flitsende vogels. Ze getuigen van een sprankelende persoonlijkheid, die de gevestigde orde van het Victoriaanse Engeland uitdaagde met zijn humor en zijn frisse kijk op zaken als liefde, huwelijk, kunst en moraal. Die uitdaging was niet pretentieus, maar bleef een vorm van vermaak, een spel, een hoogtepunt in de conversatie, bedoeld om te prikkelen maar ook om onmiddellijk plaats te maken voor een volgend bewijs van brille en geraffineerd inzicht. Wilde had niet de bedoeling iets te bewijzen of een samenhangende levensvisie te verkondigen, terwijl hij dat paradoxaal genoeg toch deed. Hij bewees dat je als geestelijk vrij individu op ieder moment iedere gewenste mening kon ventileren, op voorwaarde dat die mening geestig en stijlvol geformuleerd was.

Bespreking door Kees Bakhuyzen in Culture & Camp van januari 2001:

'De aforismen en paradoxen van Oscar Wilde zijn een sierlijke aanval op vaststaande wijsheden en waarheden, ze draaien gevestigde opvattingen honderdtachtig graden om en zetten instituties op hun kop.' Aldus W. Hansen en Jos Versteegen in de inleiding bij de door hen verzamelde en vertaalde selectie van enkele honderden citaten voor Het Oscar Wilde Citatenboek. Genoemde bewering wordt meer dan eens bevestigd door de citaten. 'Ik geloof alles, als het maar ongeloofwaardig is.' Alleen al de figuur Lord Henry uit Wilde's roman The Picture of Dorian Gray komt met genoeg aforismen om een boek mee te vullen. De uiteindelijke selectie is daarmee altijd discutabel, maar tegelijkertijd is het altijd een schot in de roos, zo ook in dit geval. Daarnaast is het de verdienste van de samenstellers dat ze een dergelijk boek eindelijk eens in het Nederlands op de markt brengen. De directe aanleiding daartoe vormt de honderdste sterfdag van Wilde, op 30 november jongstleden.

Wie een beetje vertrouwd is met het werk van Wilde herkent direct de bekende stokpaardjes. Kunst boven alles, zeker boven de natuur. (Goede) kunst is per definitie perfect, daar waar de natuur per definitie niet perfect is. Het verlangen naar de jeugd ('Wie de goden liefhebben, worden jong'), de schijn van deugd en moraal, het huwelijk dat tot mislukken gedoemd is ('Echtscheidingen zijn een geschenk uit de hemel'), de laagheid van de man, menige sneer naar vrouwen en het gevecht tegen de hypocrisie. De laatste twee vinden we gecombineerd terug in het volgende citaat uit Lady Windermere's fan: 'Een man die het over moraal heeft is meestal hypocriet, een vrouw die het over moraal heeft is steevast lelijk.'

'Oscar Wilde heeft bijna altijd gelijk,' zo zegt een uitspraak van Jorge Luis Borges op de achterflap en inderdaad kreeg ik bij het lezen van menig aforisme de neiging 'waar' met dubbele uitroeptekens in de kantlijn te schrijven. Uit boeken als deze is het dankbaar citeren, maar laat ik me beperken tot het volgende citaat uit het verhaal Lord Arthur Saville's crime: 'De meeste mannen en vrouwen zijn gedwongen rollen te spelen waarvoor ze niet geschikt zijn. De wereld is een podium, maar de acteurs deugen niet.'