Een aantrekkelijk onderwerp dat bij mijn studie Nederlands aan de orde kwam, was de negentiende-eeuwse historische roman. Het thema paste bij me. Boeken lezen is op zichzelf al een heerlijke vorm van escapisme, van ontsnappen aan het hier en nu, maar dit was 'dubbel escapisme'. Ik ging niet alleen terug naar de negentiende eeuw, maar die tijd werd ook nog eens een springplank naar een ander verleden, nog verder weg: de Gouden Eeuw of de Middeleeuwen.

En zo zat ik als het ware in een literaire tweetrapsraket. Ik las mevrouw Bosboom-Toussaint, Jacob van Lennep, Aernout Drost en anderen. Twintig jaar was ik. Waar ik vooral ook van genoot was de fraaie taal, die in z'n ouderwetse zwierigheid te vergelijken is met antiek. Kleurrijk antiek.

Ergens in mijn hersenen heb ik sindsdien een hoekje voor die negentiende-eeuwse romanliefde beschikbaar gehouden. Vaak denk ik dat ik daar weer eens naar binnen moet gaan om te lezen en te genieten zoals vroeger. Ik probeerde laatst De Roos van Dekama van Jacob van Lennep, een uitvoerige roman over de strijd tussen de Hollanders en de Friezen in de veertiende eeuw. Het was een boek dat ik voor mijn studie niet hoefde te lezen, het stond niet op de lijst. Een extra reden om er nu eens kennis van te nemen, vooral ook omdat ik veel in Friesland kom, nota bene in de buurt van Stavoren en Warns, waar in 1345 de 'Slag bij Warns' plaatsvond, het centrale gegeven van Van Lenneps roman. De Friezen versloegen toen de Hollanders en de Hollandse graaf Willem liet het leven. De taal is prachtig, maar de beschrijvingen hebben iets statisch. En voor wie het specifiek gaat om de Slag bij Warns, is het een hele zit. Ook na een bladzijde of tweehonderd ben je als lezer nog niet eens in Friesland aanbeland. Het verhaal zit dan nog in een inleidende fase, die zich afspeelt in Haarlem en omgeving.

Ik moet bekennen dat ik vast ben komen te zitten in het boek. Dat betekent niet dat ik mijn halve leesavontuur mislukt vind. Ik heb mooie woorden en zinnen tot me genomen en ik heb kennisgemaakt met een aantal taal-bijzonderheden. Zo heeft de schrijver het over een 'rid' op een paard, met een d. Lang niet gek, want het woord is uiteraard verwant met rijden en ridder, waar die d ook in terug te vinden is. Het werkwoord 'lagchen' wordt door Van Lennep zowel met een stemhebbende g als met een stemloze ch gespeld. Kennelijk hoorden onze voorvaders en voormoeders hier twee klanken, die later versmolten tot alleen maar de ch.

De Slag bij Warns wordt in Friesland ieder jaar herdacht. Op het Rode Klif, een heuvel aan de rand van het IJsselmeer, wordt dan gezongen en gesproken rond een grote zwerfkei die daar op een gemetselde sokkel is geplaatst. Het uitzicht, zowel over de weilanden aan de ene kant als over het water aan de andere kant, is prachtig. Ik ben er één keer bij geweest, al moest de viering toen jammer genoeg worden verplaatst naar een zaaltje. Reden: slecht weer. De allereerste keer dat ik het monument zag, dacht ik even dat het was opgericht om de bevrijding in 1945 te herdenken. Als je niet goed kijkt, lijkt het namelijk of er niet '1345' maar '1945' op de zwerfkei geschilderd staat.

Dit nationaal monument van de Friezen is van recente datum: 1951. Toen dat jaar de Slag bij Warns werd herdacht, zal in de harten en hoofden van de aanwezigen ook een rol hebben gespeeld dat de Tweede Wereldoorlog nog maar een paar jaar voorbij was. Het oude en het jonge verleden moeten elkaar hier de hand hebben gereikt.

Oktober 2025

---

Meer colums