Artikel van Marian Bakker in het tijdschrift van het documentatiecentrum IHLIA, februari 2006:

Homo-encyclopedie: the making of...

Jos Versteegen en Thijs Bartels waren de afgelopen jaren veelvuldig te gast in het IHLIA-archief in Amsterdam om te werken aan de onlangs verschenen Homo-encyclopedie van Nederland. Marian Bakker van het IHLIA sprak met hen. Hierbij waren ook Mirjam Hemker en Linda Huijsmans aanwezig. Zij hebben de taak op zich genomen om een lesbische encyclopedie samen te stellen.

Thijs kwam Jos toevallig op een dag voor Koninginnedag in 1999 tegen op de Prinsengracht en zei tegen hem: 'Ik heb een ideetje. Wil je samen met mij een homo-encyclopedie maken?' Ze gingen enthousiast aan het werk en dachten dat het boek in mei 2000 wel klaar zou zijn. Het bleek toch een veel grotere klus te zijn. Het heeft uiteindelijk zes jaar geduurd voor het boek uitkwam. Jos: 'Ik heb maandenlang gedacht: ik wil van dat boek af.'

Hoofdstukken
Ze bedachten eerst wat het wel en wat het niet moest worden. Niet een wetenschappelijk werk in elk geval, maar alles moest wel kloppen. Ze wilden er ook geen gids met adressen en verwijzingen van maken. Jos: 'We hadden een schrikbeeld, dat was dat Roze Boekje voor mannen. Dat is zo'n lollig, luchtig cadeauboekje. Dat wilden we in ieder geval niet.' Thijs: 'Er was al een Amerikaanse en Engelse homo-encyclopedie. Maar vooral de Amerikaanse – zonder plaatjes – is een ontzettend saai boek.'

Het Cultureel Woordenboek bleek het dichtst hun ideeën te benaderen. Een boek voor een breed publiek met hoofdstukken en thema's. Jos: 'Dat maakt het leuker en makkelijker voor de lezer omdat je begint bij het hoofdstuk dat jou interesseert. De indeling in hoofdstukken gaf soms wel problemen omdat je "kleine" thema's, zoals klassieke muziek, nergens onder kunt brengen en je kunt er geen apart hoofdstuk van maken. Gelukkig konden we bij het hoofdstuk "Geschiedenis" veel onderbrengen.'

Voor ieder hoofdstuk werd een gastschrijver gezocht om de inleiding te schrijven en de lemma's. Het was erg moeilijk om de juiste personen te vinden, soms werden wel vijf, zes mensen gevraagd voordat de juiste persoon gevonden was. Het hoofdstuk over literatuur hebben Thijs en Jos zelf geschreven. Uiteindelijk heeft Thijs ook het hoofdstuk over fotografie geschreven, omdat het moeilijk was om daar iemand voor te vinden.

Bij het maken van de encyclopedie hadden ze een bepaald publiek voor ogen. Thijs: 'De homo die de Volkskrant en de NRC leest en die ook uitgaat en vertier zoekt. Het publiek, dat was ikzelf. In dit boek staat wat ik miste in de bibliotheek.' Jos: 'En al die hetero's die ook wat willen weten. En jongeren. Het zou mooi zijn als dit boek in alle schoolbibliotheken komt te staan. Ik zou het graag hebben gehad toen ik zestien was.'

Keuzes
Jos en Thijs wilden zo compleet mogelijk zijn, maar ze konden natuurlijk niet alles in de encyclopedie zetten. Er moesten keuzes worden gemaakt. Jos en Thijs: 'Zo zijn niet alle homokroegen opgesomd, maar alleen de eerste kroegen die met iets nieuws kwamen, zoals de eerste leerkroeg. We kozen ervoor om bij het hoofdstuk over literatuur wel alle schrijvers te noemen, maar niet de uitgevers of boekwinkels. Zo heeft bijvoorbeeld boekhandel Vrolijk geen eigen lemma in het hoofdstuk over literatuur, maar ze worden wel genoemd op een andere plek. Aan de hand van de index kun je Vrolijk toch vinden.'

Soms was er discussie over bepaalde onderwerpen, zoals travestie. Moest dat er in? Jos: 'Travestieten zijn niet altijd homo. Maar het zou toch raar zijn als Dolly Bellefleur er niet in zou staan. In dit geval is er voor gekozen om alleen de showtravestieten die in het homocircuit optreden te noemen.'

Opgewonden media
Thijs en Jos hebben veel in het IHLIA-archief gezeten bij het maken van de encyclopedie. 'Vooral om te werken aan het literatuurhoofdstuk, om de inhoud van de andere hoofdstukken te checken, na te gaan of alle feiten kloppen en om foto's en plaatjes te zoeken,' vertellen ze. 'We hebben ook dozen uitgevlooid op interessante onderwerpen. Zo vonden we een parodistisch pamfletje, vormgegeven als een roddelblaadje, van Robert Long onder de titel 'Lulkoek. Een verse mix van privé weekend stories' (1977). [...] Robert Long zegt in dat pamfletje dat hij altijd hetero is geweest, maar om publiciteit te trekken gezegd heeft dat hij homo is.'

Op 25 augustus 2005 werd het boek feestelijk gepresenteerd en door uitgeverij Anthos in een oplage van 3000 exemplaren uitgebracht. Er kwamen heel veel reacties in de pers. En al snel werden er nog eens 2500 ex. bijgedrukt. Jos: 'Encyclopedie is zo'n beetje het beste woord dat je op een boek kunt zetten. De media werden daar erg opgewonden van. Alles over homoseksualiteit, daar kickten ze op.'

Mensen konden reageren op een website van het Roze Rijk en er staat een mailadres in het boek. Er zijn aardig wat mailtjes gekomen. Thijs: 'De meeste waren erg vriendelijk, in de trant van: "Proficiat!" en "Het ziet er mooi uit!" Maar ook wel kritiek: "Jullie hadden het beter op de website kunnen zetten."'

Lesbische encyclopedie
Mirjam Hemker, marktonderzoeker bij Stichting Speurwerk, werd enthousiast door de homo-encyclopedie en heeft tijdens de presentatie van het boek besloten om aan een lesbische encyclopedie te gaan werken. Dat zal ze samen met Linda Huijsmans (freelance journalist) gaan doen. Hoe gaan ze het aanpakken? Mirjam: 'We gaan eerst brainstormbijeenkomsten organiseren waarin we op een rij gaan zetten wat er allemaal in een lesbische encyclopedie moet komen. Dan kiezen we vrouwen die zich gaan ontfermen over een onderwerp. We hopen over twee jaar klaar te zijn.'

Jos is nu al enthousiast: 'Wanneer de lesbische encyclopedie klaar is kunnen ze samen in één cassette bij elkaar. Wat een rijk beeld zal dat zijn. Het hoogtepunt moet nog komen!'