Nico Heemelaar in het Algemeen Dagblad van 30 juli 1998, vlak voor het begin van de Gay Games in Amsterdam:

Al die nichtjes 's avonds laat op het plein

Amsterdam, de jaren '50. Op homoseksualiteit rust een taboe. Het roze vertier speelt zich af in het duister. De belangenvereniging voor homo's houdt onder de verhullende naam Cultuur en Ontspannings Centrum (COC) beschaafde bals masqués. In het illustere café 't Mandje aan de Zeedijk mogen alleen op Koninginnedag de mannen met de mannen en de vrouwen met de vrouwen dansen.

Nachtclub Hotel Palermo op het Rembrandtplein is de plek waar Johnny Jordaan furore maakt. De parel van de Jordaan weet zich avond aan avond bespied door Wim Sonneveld. De gedistingeerde cabaretier bewondert de volkszanger, zoekt hem na afloop achter de coulissen op, strooit met complimentjes en nodigt Jordaan uit een eindje te gaan rijden. 'Wim liet me merken dat ik anders was. Ik ging van hem houden en van het een kwam het ander,' zou de vertolker van pikketanussie en pruimenpap in 1987 onthullen.

Het zijn anekdotes uit de reisgids Roze Amsterdam, die is verschenen bij uitgeverij Gottmer. Na reisverslagen in het spoor van Tibetaanse boeddhisten en gelukzoekers rond de Amazone is de themaserie van Dominicus uitgebreid met de langverwachte culturele gids van de homohoofdstad van Europa. De Gay Games waren voor Gottmer aanleiding dit 292 pagina's tellende boek nu uit te geven, al heeft Roze Amsterdam een langere houdbaarheid dan de homospelen.

Auteur Jos Versteegen is neerlandicus en schreef eerder een reisgids voor de Dominicusreeks, nota bene over het meest homofobe land van Europa: Roemenië. Versteegen: "Gidsjes over uitgaansmogelijkheden voor homo's en lesbiennes in Amsterdam zijn er al in ruime mate, maar er is bij mijn weten nog niet eerder een boek verschenen dat het culturele leven beschrijft. Opmerkelijk voor een stad die zich afficheert als Gay Capital of Europe." Een speurtocht naar de al dan niet verborgen roze culturele rijkdom van Amsterdam - met dank aan het Lesbisch Archief en documentatiecentrum Homodok - leverde Versteegen een schat aan informatie op. Er is geen plek of straat in de binnenstad of er is een roze link te leggen in de literatuur, muziek, ballet, amusement, toneel, film, fotografie en mode.

Neem de Bijenkorf, waar Benno Premsela etalage-ontwerper was. Premsela was de eerste prominente Amsterdammer die openlijk verklaarde homoseksueel te zijn. Of de Zoölogische Tuin van diergaarde Artis, waar schrijver Gerard Reve vanaf zijn huis aan de Plantage Kerklaan 43-III graag naartoe wandelde om 'Vogeloppassers geil te beloeren'. De plekken met de mooiste verhalen zijn beschreven in zes wandelingen. Versteegen lardeert zijn routebeschrijvingen met flarden van interviews en fragmenten uit de literatuur. Zo lezen we dat balletdanser Rudolf Noerejev, wanneer hij in Amsterdam verbleef, een graag geziene gast was in Europa's eerste homodisco DOK aan het Singel. Hij gaf anderen opdracht jongens te benaderen die hij aantrekkelijk vond.

De onthullingen van wijlen horecabaas Manfred Langer leren dat een stomdronken Ramses Shaffy ooit poedelnaakt op de dansvloer van de iT heeft gestaan. En dat voetballer Marco van Basten er een meer dan gemiddelde belangstelling toonde voor een mannelijke stripper.

De introverte gekostumeerde bals hebben dan al plaatsgemaakt voor leer- en rubberfeesten, botenparades, verenigingsavonden voor homoseksuele bowlers en gayvriendelijke oecumenische kerkdiensten. Amsterdam is openlijk homo geworden. Het duistere verleden weerklinkt alleen nog in de ondeugende variant die Wim Sonneveld zong van zijn meesterlijke lied over de Amsterdamse grachten. Als Sonneveld op de eerste rij van het theater een paar homokennissen ontdekte, placht hij de tekst te veranderen van 'al die lichtjes 's avonds laat op het plein' in 'al die nichtjes 's avonds laat op het plein'. Die Sonneveld toch...

---

Wilt u meer lezen over Roze Amsterdam? Lees meer