Bespreking door Hans Warren in de Provinciale Zeeuwse Courant, 10 november 1995:

Witte bloemen bruingevroren

November is de maand van allerheiligen en allerzielen, de maand waarin men in veel landen de doden herdenkt, de ideale maand kortom om een bloemlezing met 'funeraire gedichten uit de moderne Nederlandse poëzie' te laten verschijnen. Jos Versteegen en Victor Vroomkoning stelden een bundel samen en noemden het boek Een zucht als vluchtig eerbetoon. Die titel is ontleend aan Thomas Gray's 'Elegy Written in a Country Churchyard', volgens de bloemlezers 'de moeder van alle funeraire gedichten'. Verder is het woord aan moderne dichters uit Vlaanderen en Nederland, vanaf Augusta Peaux tot en met Peter Ghyssaert. Het gaat om poëzie van de afgelopen honderd jaar. Maar op Verwey na werd aan de Tachtigers voorbijgegaan, 'aangezien wij met hun werk nog weinig affiniteit hebben', zoals het in een voorwoord heet.

Versteegen en Vroomkoning zochten naar gedichten over 'de begrafenis, het graf, de begraafplaats, het cremeren'. Ondanks dat nogal beperkte thema biedt het boek een mooie parade, waarbij weinig bekende namen ontbreken en onbekende auteurs soms voor aangename verrassingen zorgen. Adriaan Korpel heeft bij mijn weten maar één gedicht gepubliceerd, namelijk het voor de poëziewedstrijd van Meulenhoff's dagkalender ingezonden 'Niet zeuren'. Ook tussen al die beroemde verzen van gevierde schrijvers blijft deze tekst opvallen. De dichter heeft aan zijn gestorven echtgenote onvoldoende aandacht besteed. Nu ze er niet meer is, voelt hij geen spijt: 'Men zegt: van deze tijd zijn wij de slaven. / Ik niet, ik ben altijd mijzelf gebleven. / In mijn agenda staat geschreven: / 19 Maart, de vrouw begraven.'

Het ware novembergevoel wordt in deze bloemlezing overigens niet vaak beschreven. Jan van Nijlen bericht erover: 'Ze gaan, belast met witte en geel chrysanten, / en allerhande planten zonder naam, / bestemd voor ouders, kindren en verwanten, / die heden zonder zonde zijn of blaam // omdat ze dood zijn.' Jotie T'Hooft ziet ''s Anderendaags, de witte bloemen bruingevroren' en voor Anneke Brassinga 'blijft het nu eeuwig / Allerzielen'. Maar funeraire gedichten zijn zeker niet onlosmakelijk met de maand van de doden verbonden.

Cremeren
Uit dit boek met mooie en minder mooie gedichten wordt verder duidelijk dat onze dichters liever aan begraven dan aan cremeren denken. Al heel vroeg wijdde J.A. dèr Mouw een gedicht aan het crematorium, er is een crematie-vers van Ed Leeflang en Anton Korteweg schreef het hierbij afgedrukte 'Crematorium'. Maar kennelijk spreekt Herman de Coninck namens haast alle dichters wanneer hij opmerkt: 'Dochter wil liever gecremeerd. / Ik niet: ik wil liggen. // Ik wil een hele grafkelder / waarin niets overblijft. / En dat het honderd jaar later is.'

Dit boek over dood, dood en nog eens dood is toch een genoegen om te lezen. De samenstellers zorgden dat al het zwart kleurige tegenhangers kreeg. Bijvoorbeeld door een vers van Leo Ross op te nemen waarin de auteur zich na een begrafenis snel verkleedt en gedichten gaat schrijven 'als rose bloesems, dwarrelend in de blauwe wind'. Het is gelukkig niet altijd november.

Crematorium

Je gaat er met de bus of tram naar toe
en volgt vandaar de richtingbordjes maar.

Gebeurt het goed, kom je er met een kerst-
gevoel of zoiets moois getroost vandaan.

Het is heel erg maar ook weer niet zo erg.

Bedenk bij onweerstaanbaar opkomend verdriet:
Die hebben ze - mij hebben ze nog niet.

Anton Korteweg

---

Wilt u meer lezen over Een zucht als vluchtig eerbetoon? Lees meer