Peter Steenkamer interviewt Jos Versteegen in Xl, COC-magazine, april/mei 1998:

"Een roze lawine'
Jos Versteegen over zijn culturele homogids van Amsterdam

Geruime tijd werd het leven van schrijver Jos Versteegen beheerst door de heilige drie-eenheid Amsterdam, cultuur en homoseksualiteit. Eind april verschijnt zijn culturele gids Roze Amsterdam. 'Je weet niet wat je over je afroept!'

'Gister is Jos Versteegen geweest, een student uit Nijmegen die een doctoraalscriptie over mijn werk wil maken. Hij is 22 jaar, niet onaardig, niet lelijk, niet knap. Saai, bril met nog dikkere glazen dan de mijne,' schrijft Hans Warren op 16 november 1979 in wat nadien het dertiende deel van een oeverloze reeks geheime dagboeken zal blijken. Versteegen is ondertussen allang afgestudeerd (inderdaad op Warren), saai zou ik hem niet willen noemen en de brillenglazen zijn van normale dikte. Hij leeft sinds jaar en dag van zijn veelzijdige pen. Zo publiceerde hij de dichtbundel Voorgoed Volmaakt (Vassallucci 1996, volgend jaar verschijnt een nieuwe bundel), schreef hij liedteksten voor het tv-programma Het Klokhuis en voor theaterpersoonlijkheden als Adèle Bloemendaal en Joost Prinsen, en maakte hij journalistieke reportages. Een korte maar hevige affaire met een sergeant uit het Roemeense leger inspireerde Versteegen tot het schrijven van een reisgids over Roemenië. Maar dit alles, hoe interessant en boeiend ook, is niet de reden van ons gesprek. Wij gaan het namelijk hebben over Versteegens boek Roze Amsterdam, de eerste culturele homogids van Amsterdam die eind april zowel in het Nederlands als in het Engels van de persen rolt.

Knettergek
Versteegen: Ongeveer een jaar geleden werd ik gevraagd door Barbara Luijken, uitgeefster bij Gottmer, die ook mijn reisgids over Roemenië heeft uitgegeven. Het boek is haar idee. Als geboren en getogen Amsterdamse en aanhangster van de damesliefde vond zij het een wonder dat zoiets nog niet bestond. Een belangrijke aanleiding was natuurlijk ook het uitgebreide culturele programma van de komende Gay Games. Zo langzamerhand zijn er voldoende boekjes met lijsten van homodisco's, bars, pisbakken, parken, sauna's, hotels, restaurants en winkels. Dat soort informatie staat ook in Roze Amsterdam, maar daarnaast geeft deze gids een inventarisatie van cultureel interessante zaken voor homo's en lesbo's. Een boek dus over de heilige drie-eenheid Amsterdam, cultuur en homoseksualiteit.

Een inhoudsopgave, dat was het eerste dat ik maakte. In mijn onschuld en naïviteit schreef ik: geschiedenis, literatuur, toneel, cabaret, muziek, ballet, showtravestie, couture, fotografie en film. Maar je weet niet wat je over je afroept, ieder onderwerp is op zich een aparte studie waard. 'Cabaret' en 'literatuur' zijn onderwerpen waar ik vertrouwd mee ben. Bij 'ballet' kende ik vanzelfsprekend namen als Van Manen, Van Schayk en Van Dantzig, en het was tot me doorgedrongen dat er balletten bestonden als Monument voor een gestorven jongen. Dat soort dingen weet iedere homoseksuele randdebiel, maar ik wist bijvoorbeeld niet dat de eerste homo-erotische scène in een ballet een lesbische scène was, en dat die voorstelling in Amsterdam z'n première beleefde, eind jaren vijftig. Het Homodok was letterlijk geknipt voor mij. Bij een onderwerp als 'theater' staat daar al een meter archiefdozen boordevol krantenstukken. Nou, lees jij maar eens een meter knipsels... Ik heb daar gewóónd. Toen de medewerkers van het Homodok erachter kwamen dat ik niet knettergek was, kwamen ze met ideeën en tips voor mijn gids waar ik dankbaar gebruik van heb gemaakt.'

Anekdotisch
'Een belangrijk onderdeel van Roze Amsterdam vormt een wandelbare bloemlezing: zes stadswandelingen aan de hand van literaire citaten van homoseksuele scènes die zich afspelen in Amsterdam. (Met als bonus uitstapjes naar begraafplaats Zorgvlied, waar veel nichten liggen, en naar Zandvoort – de zandbak van Amsterdam, waar vooral 's zomers veel nichten liggen.) De meeste citaten zijn Nederlands en daarom minder interessant voor buitenlanders. Dat is de reden dat deze wandelingen niet zijn opgenomen in de Engelse editie.

Ik heb me niets aangetrokken van het onderscheid homo/lesbisch – dat geldt trouwens voor de hele gids, ook voor de hoofdstukken over cultuur. Ik heb gewoon zoveel mogelijk verzameld: fictie en non-fictie, mannen en vrouwen. Het kan me niet schelen, als iets maar mooi en goed is, goed geformuleerd, grappig, prikkelend of anekdotisch. Zo zijn er allerlei bekende literaire citaten, bijvoorbeeld de scène uit Een tevreden lach van Andreas Burnier waarin de hoofdpersoon Simone zich verkleedt als man en in het eerste beste café in de Pijp door de mand valt. Ik was ook heel blij dat Ina Bouman haar heldin, de lesbische detective Jos Welling, een spannende damesontmoeting laat hebben in de toiletten van het Muziektheater. Verder heb ik dankbaar gebruik gemaakt van een boekje met herinneringen aan de legendarische caféhoudster Bet van Beeren. En het Allard Pierson-museum, een van de tien musea die ik heb gescreend op homoseksuele kunst, krijgt een extra dimensie omdat Laurens Spoor in zijn roman Kwartsiet twee jongens seks laat hebben in een daar aanwezige en anders vrij saaie sarcofaag. Kortom, ik heb me een slag in de rondte gelezen. Al die citaten stopte ik in de computer en zo vormde zich langzaam een lijn en kon ik er, met passen en meten, wandelingen van maken. Sommige routes gingen heel makkelijk. Andere, zoals de wandeling door Amsterdam-Zuid, ontstonden moeizamer. In een melige bui heb ik overwogen om een biseksuele wandeling te creëren. Bij iedere hoek zou ik dan zeggen: "U kunt hier linksaf, maar ook rechtsaf."'

Hoofdkwartier
'Voor wat betreft buitenlandse homoseksuele auteurs besteed ik in Roze Amsterdam aandacht aan Jean Genet, Christopher Isherwood, Marguerite Yourcenar, Erika Mann en Klaus Mann. Allemaal mensen die op de een of andere manier een band met de stad hadden. Dat geldt vooral voor Klaus Mann: van de plekken die hij in zijn dagboeken noemt, zou je een aparte wandeling kunnen maken. Hij woonde voor de oorlog een aantal jaren in Amsterdam en na de oorlog beschouwde hij het als zijn "hoofdkwartier". Mann las in het Victoria-hotel tegenover het Centraal Station met afgrijzen Mein Kampf (in 1933), zat met Isherwood op het terras van Américain en woonde achter het Concertgebouw in een pension waar trouwens ook Magnus Hirschfeld zat en waar zijn zus Erika samen met haar vriendin kwam ontbijten (Erika logeerde in het Amstel, zij was dol op chique hotels). Klaus pikte overal in de stad jongens op. Een tijdje woonde hij in een pension op het Bachplein, achter de Beethovenstraat, waar hij het twee of drie keer heeft gedaan met de Nederlandse, getrouwde, biseksuele zanger Harry Dresselhuys – in de verte familie van de actrice. Deze Dresselhuys leeft trouwens nog en ik heb hem ook gesproken. Op mijn vraag: "Wat vond Mann van Amsterdam?" kreeg ik als antwoord: "Wel leuk, geloof ik." Dat kon ik niet gebruiken, maar ja, het was voor hem allemaal ontzettend lang geleden.'

Zweet
'Het gaat bij de wandelingen overigens niet alleen om citaten, ik geef ook feitelijke informatie. Als je bijvoorbeeld op de Dam komt, vertel ik dat homo's daar op 4 mei 1970 geen lila krans mochten leggen voor de homo-slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. maar daar voeg ik dan wel een vlammend gedicht aan toe dat Jaap Harten schreef naar aanleiding van dit incident.

Een van de wandelingen brengt je bij het pand Sint Willibrordusstraat 29, waar Jacob Israël de Haan woonde, net als Joop, de hoofdpersoon uit zijn roman Pijpelijntjes. Hier kom je in het schemergebied tussen feit en fictie. Alle straten die in Pijpelijntjes worden genoemd, bestaan in werkelijkheid. En neem De Avonden van Gerard Reve. Het is goed om eens te gaan kijken in de buurt waar De Avonden is geschreven, de atmosfeer daar is dezelfde als in het boek. Voor de goede orde: Roze Amsterdam is geen wetenschappelijk onderzoek. Het is een samenvatting van wat er is op cultureel homo-gebied. Een mengeling van bekende en onbekende zaken, een combinatie van obscure en beroemde citaten. Natuurlijk is Amsterdam de homohoofdstad van Europa, natuurlijk is het een stad met een culturele rijkdom die zijn weerga niet kent. Dat weet iedereen. Maar met deze gids is het tastbaar geworden, kun je het lezen, zien, voelen, en komt het als een soort roze lawine over je heen.

Ik heb me van tevoren niet gerealiseerd dat het zoveel werk was. Een tijdlang heeft dit project mijn leven bepaald: ik stond ermee op en ging ermee naar bed. Toen ik na een aantal maanden research begon met schrijven begon men ook nog eens aan een grootscheepse renovatie van mijn buurt. Pas op de dag dat ik het manuscript inleverde bij de uitgeverij, werden de steigers rond mijn huis afgebroken. Al die tijd heb ik in het lawaai gezeten: dit boek is het product van een renovatieslachtoffer. Maar gelukkig heb ik wel fijn kunnen loeren naar de jonge arbeiders die zich voor mijn raam in het zweet stonden te werken.'

---

Wilt u meer lezen over Roze Amsterdam? Lees meer