Recensie op www.meandermagazine.net, door Bouke Vlierhuis:

Jos Versteegen - Slapen bij een warme man
De stilte hangt geschrokken in de bomen

De poëzie heeft een speciale relatie met het platteland. Het werk dat nooit af is en het eeuwig komen en gaan van de seizoenen veranderen iets aan het tijdsbesef van een mens. Daardoor is veel plattelandspoëzie tegelijk traag en intens. Vaak wordt het platteland ook gezien als een idyllische tegenhanger van de hectische grote stad. Maar vooral is het platteland een fysieke omgeving. Er wordt gedaan, niet gemijmerd. Er zijn grote dingen, apparaten, wasketels, waslijnen vol overalls. Er is het huis waar alles gebeurt. En er zijn de dieren in hun dubbelrol: als medebewoners en als voedsel. Leven en dood, ze zijn allebei dichtbij, altijd. In en om het huis, zou je kunnen zeggen.

Het is dan ook niet gek dat het huis waar Jos Versteegen (1956) opgroeide, een oude boerderij die hoorde bij een klooster in Noord-Limburg, een belangrijke rol speelt in zijn nieuwe bundel Slapen bij een warme man. Eerst door zijn allesoverheersende en toch vanzelfsprekende aanwezigheid en in de laatste cyclus juist door zijn afwezigheid.

De bundel begint met het gedicht 'Bezoek aan huis'. Het speelt in de huidige tijd en een volwassen ik-figuur - Versteegen zelf - bezoekt het oude huis. Maar inmiddels ligt er een snelweg vlakbij.

Er is een zwarte loper door
het land gerold, een brede grens
vol glinstering en pannenkoek
van ratten, meeuwen, egels. Dood
genoeg, de lampen rood en wit,
zelfs op de felste julidag,
en stilte die geschrokken in
de bomen hangt of in de sloot
verdrinkt. Wie oude rechten heeft
verbeeldt zich dat hij op de grens
mag staan alsof het weiland is,
waar koeientongen, visgelijk,
om halmen slaan: zacht scheuren ze.

Dit gedicht zet onmiddellijk de toon: alles wat in deze bundel verder ter sprake komt is voorbij, verleden tijd. Een herinnering. Maar het kondigt ook aan wat Versteegen in de erop volgende cyclus 'Geen sprookjes' gaat doen: zijn 'oude rechten' op dit huis, dit land, verdedigen door minutieus zijn krachtigste herinneringen eraan op schrift te stellen.

Onlosmakelijk verbonden met de herinneringen aan zijn huis zijn die aan zijn moeder, de hoofdpersoon van deze bundel. Liefdevol toont Versteegen deze boerenvrouw, altijd bezig maar altijd bezig de strijd te verliezen. Zoals wanneer ze natgeworden luchtpost van familie uit Canada probeert te redden in 'Duizend graden':

Al drijf je duizend graden door
een schone theedoek op papier,
gedroogd verdriet uit beloofde landen
gladstrijken, dat kan een huisvrouw niet.

Of als ze fanatiek de vloeren boent in 'Stofvrij':

Tuin zal je vloertje zijn wanneer
dit huis dood en begraven is.

In de volgende cyclus gaat het over de dieren. Dieren worden gedood: vliegen worden gevangen aan een plakstrip, eieren worden nog warm onder de hennen vandaan geraapt, koeien worden geslacht. Er wordt worst gemaakt. Maar in het laatste gedicht zien we de verloren strijd weer terug. Moeder gaat na een dag hard werken naar bed met een spin van de zolder nog in haar haar. Zoon heeft het gezien: 'Alleen maar in een droom van mij / raakte je als een grote prooi / van hoofd tot voeten ingesponnen.'

En dan is het voorbij. De muizen van de zolder roffelen in de derde cyclus, gelijknamig aan de bundel, alleen nog in het hoofd van de moeder terwijl ze haar dagen slijt in een verzorgingstehuis met tientallen lotgenotes: 'In dit gebouw zijn honderd vrouwen / die traag verdampen uit de tuin.' Ver weg is het oude huis, de vrouw is losgerukt van de omgeving waar ze bijhoorde. Ze ademt ieder seizoen dezelfde kunstmatig gefilterde lucht en iedere dag is hetzelfde. De herinneringen, door de ouderdom vervaagd nu, lijken in deze omgeving, naast zoveel vergelijkbare herinneringen van andere vrouwen, haast banaal: 'De oude foto's, ingelijst: / een smartlap, hangend aan de muur.' En tussen die oude foto's staat de laatste foto, genomen van haar man toen hij al dood was en net verkeerd geschminkt door de begrafenisondernemer. Iedere avond warmt de televisie hem op, en iedere avond slaapt de vrouw bij een warme man.

Slapen bij een warme man is een perfect opgebouwd en intens melancholisch requiem voor een jeugd, voor een huis en voor een moeder. Een ode aan het aardse bestaan en tegelijk een blauwdruk van het verlies.

---

Wilt u meer recensies lezen over Slapen bij een warme man? Lees meer recensies